Z W Ó D N E

Wieś obecnie położona w centralnej części gminy Zamość. Po raz pierwszy jej nazwa pojawiła się pod rokiem 1572 (jako campus Zawodna) na określenie pewnych gruntów wsi Żdanów, leżących przy granicy z wsią Pniowem¹. W latach 1580-85 na tychże gruntach oraz na części gruntów pniowskich kanclerz Jan Zamoyski założył nowy, dość dużych rozmiarów (bo na 17 łanach, czyli na ok. 285 ha ziemi uprawnej) folwark, zwany podówczas Koźlerogi – od innego miana herbu Jelita rodu Zamoyskich. Wkrótce potem przyjęła się jednak nazwa Zawodne (Za Wodne) lub Zwodna².

Folwark Koźlerogi specjalizował się w produkcji pszenicy. Wszakże obok tego stawiano także na rozwój produkcji mięsnej, najpewniej na własne potrzeby dworu Zamoyskich. W 1597 r. były tu: 63 sztuki bydła (w tym 17 krów dojnych i 15 cieląt), 23 świnie (w tym 12 prosiąt), 139 kur i 22 gęsi oraz kilkadziesiąt owiec. Ponadto inwentarze z 1588 r. wykazywały 2 sadzawki rybne, nastawione głównie na hodowlę pstrągow, oraz małą pasiekę pszczelą. Do pracy w folwarku zatrudniono chłopów ze Żdanowa, Pniowa i Mokrego³.

Folwark ów najprawdopodobniej istniał jeszcze w połowie XVIII stulecia. Wkrótce potem musiał zaniknąć, albowiem nie uwzgledniają go dość dokładne plany dóbr ordynackich z 1827 i 1828 roku⁴. Natomiast wieś o nazwie Zawodna notowana była dopiero pod 1895 rokiem⁵. Tej nazwy użyto także w spisie powszechnym z 1921 roku⁶.

Dnia 11.I.1943 r. oddział z 9 pułku piechoty AK pod komendą Jana Turowskiego ?Norberta? zaatakował wieś Wierzba. Wieś uległa częściowemu spaleniu, a w trakcie akcji partyzanci zastrzelili 7 Niemców. W odwecie hitlerowcy rozstrzelalali kilka osób w Pniówku oraz Zwódnem⁷.

Z początkiem 1943 r. Niemcy wybudowali tu lotnisko polowe, które funkcjonowało do maja 1944 roku, kiedy to na polu startowym wyorano pas, szeroki na 80 do 100 metrów”⁸.

Po wojnie Zwódne pozostało nadal niewielką wsią.