Ż D A N Ó W E K

Wieś położona obecnie w centralnej części gminy Zamość. Powstała w I połowie XIX stulecia. Nie oznaczono jej jeszcze na bardzo dokładnym planie dóbr ordynackich z 1828 r. (nie uwzględnia jej także spis ludności z 1827 r.), uwidoczniona została jednak na planie ordynackim z 1837 roku¹. Musiała zatem zostać założona w tym przedziale czasowym, przez wydzielenie ze Żdanowa.

Wedle ordynackiego planu z 1837 r. w Żdanówku gospodarstwa użytkowali następujący chłopi: Oleszko Ostasz, Daniel Szymura (Tymura), Onufry Bondyra, Tomasz Kucharski, Szymek Kucharski, Jędrzej Głowacki, Michał Winiarski, Szymek Marczuk, Franek Łyś, Jakub Pęk, Marcin Paradowski (Poradowski), Sobek Mazur, Jan Wiatrzyk, Franek Mazur, Michał Bielak (Bulak), Jan Sirak, Michał Maślany, Józef Król, Szymon Kita, Michał Maron i Jędrzej Smarkala. Obok nich swój dom posiadał Żyd Dawid Zylbering².

Pomimo oficjalnego utworzenia odrębnej miejscowości, w dalszym ciągu traktowana była jako część Żdanowa. W dalszych latach nazwa Żdanówek zanika aż do początków XX stulecia ? do spisu z 1921 r. Nie pojawia się na żadnym następnym planie dóbr żdanowskich i lipskich, np. z 1853, 1857 czy 1906 r. Nie wymienia jej nawet monumentalny Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego z lat 1880 ? 1904. Można stąd wnioskować, iż ostateczne wyodrębnienie nastąpiło dopiero na mocy reformy administracyjnej po 2.VIII.1919 r. W tym też czasie zorganizowano odrębny folwark ordynacki.

W działalności społecznej wsi okresu międzywojennego wyróżnia się powstanie w 1920 r. jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej. Założyli ją: Stanisław Leśniak, Michał Ostasz, Jan Biront i Ksawery Maślany. Funkcję prezesa objął Michał Ostasz. W 1923 r. z inicjatywy strażaków zakończono budowę remizy ³.

W czasie okupacji hitlerowskiej, jesienią 1942 r. żandarmeria niemiecka rozstrzelała tu 8 osób, podejrzanych o współpracę z konspiracją niepodległościową⁴.

Wieś została wysiedlona przez Niemców przed 17.XII.1942 r. Zgodnie z niemieckimi planami osiedleńczymi grunty wiejskie uległy komasacji a wieś – częściowemu zburzeniu i powtórnemu przyłączeniu do Żdanowa. Łącznie Niemcy mieli tu utworzyć 37 nowych gospodarstw ?rozwojowych?⁵.

Oblicze wsi po okupacji zaczęło się stopniowo zmieniać, podobnie jak innych podzamojskich miejscowości. Stopniowo ubywało drewnianej zabudowy, powstawały nowe odcinki utwardzonych dróg, założono telefony i sieć gazową.

Po wojnie nadal aktywnie działa Ochotnicza Straż Pożarna, a na uwagę zasługuje istnienie obok drużyny męskiej również drużyny żeńskiej, kierowanej przez Helenę Bondyrę, Krystynę Kozyrską i Jadwigę Mazurkiewicz. W 1986 r. jednostka OSP doczekała się nowego budynku remizy⁶.

Żdanówek – dworek rzadcy (1922 r.)